mRNA aşıları, SARS-CoV-2‘nin neden olduğu ciddi hastalık ve ölüme karşı yüksek düzeyde koruma sağlayarak COVID-19 ile mücadelede ezber bozan bir rol oynamıştır. Peki mRNA aşıları nedir ve nasıl çalışır? Ve daha da fazla fayda sağlayabilecek yeni nesil mRNA aşıları nelerdir?

mRNA aşıları nedir?

mRNA, DNA’dan hücrelerin protein yapma mekanizmasına genetik bilgi taşıyan bir molekül türü olan mesajcı ribonükleik asit anlamına gelir. mRNA aşıları, vücutta bir bağışıklık tepkisini tetikleyebilecek viral bir protein gibi belirli bir antijeni kodlayan sentetik mRNA molekülleri kullanır.

Bir mRNA aşısı bir kişiye enjekte edildiğinde, mRNA molekülleri bazı hücrelere girer ve onlara antijeni üretmeleri talimatını verir. Antijen daha sonra hücrelerin yüzeyinde görüntülenir ve burada B hücreleri ve T hücreleri gibi bağışıklık hücreleri tarafından tanınabilir. Bu bağışıklık hücreleri daha sonra aynı veya benzer patojenler tarafından gelecekteki enfeksiyonlara karşı koruma sağlayabilecek antikorlar ve hafıza hücreleri üretir.

mRNA aşılarının geleneksel aşılara göre çeşitli avantajları vardır, örneğin

• Standartlaştırılmış süreçler kullanılarak hızlı ve ucuz bir şekilde geliştirilebilirler.
• Canlı veya zayıflatılmış virüs veya bakteri içermezler, bu nedenle enfeksiyonlara neden olamazlar veya mevcut bağışıklığa müdahale edemezler.
• mRNA molekülünün dizilimini değiştirerek yeni patojen varyantlarını veya türlerini hedeflemek üzere kolayca modifiye edilebilirler.
• Hem humoral (antikor aracılı) hem de hücresel (T hücresi aracılı) bağışıklığı indükleyebilirler, bu da daha dayanıklı ve geniş koruma sağlayabilir.

Yeni nesil mRNA aşıları nelerdir?

Yeni nesil mRNA aşıları, mRNA moleküllerinin performansını veya dağıtımını artırmak için yeni teknolojiler veya platformlar kullanan aşılardır. Yeni nesil mRNA aşılarının bazı örnekleri şunlardır:

• Kendini kopyalayan RNA (srRNA) aşıları: Bunlar, viral enzimler kullanarak kendilerini hücrelerin içinde çoğaltabilen sentetik RNA molekülleridir. Bu, enjekte edilen daha az miktarda RNA ile daha fazla antijen üretebilecekleri, potansiyel olarak gücü artırabilecekleri ve doz gereksinimlerini azaltabilecekleri anlamına gelir.
• Nanopartikül bazlı RNA aşıları: Bunlar, lipitlerden (yağlar) veya polimerlerden (plastikler) yapılmış küçük partiküller içinde kapsüllenmiş RNA molekülleridir. Bu parçacıklar RNA’yı kandaki veya dokulardaki enzimler tarafından bozulmaya karşı koruyabilir ve ayrıca belirli hücrelere veya organlara iletilmesine yardımcı olabilir.
• Çok değerlikli RNA aşıları: Bunlar, farklı patojenlerden veya varyantlardan birden fazla antijeni kodlayan RNA molekülleridir. Bu, tek bir aşıyla birden fazla hastalığa veya suşa karşı eşzamanlı koruma sağlayabilir.

Yeni nesil mRNA aşılarının bazı potansiyel uygulamaları nelerdir?

Yeni nesil mRNA aşıları, geleneksel aşılarla önlenmesi veya tedavi edilmesi zor olanlar da dahil olmak üzere çeşitli hastalıklara karşı daha güçlü veya daha geniş bağışıklık sağlayabilir. Yeni nesil mRNA aşılarının bazı potansiyel uygulamaları şunlardır:

• Kanser immünoterapisi: Yeni nesil mRNA aşıları, tümöre özgü antijenleri veya immün modülatörleri kodlayarak anti-tümör bağışıklığını uyarmak için kullanılabilir. Bu, kanser hücrelerini doğrudan öldürmek veya kontrol noktası inhibitörleri gibi diğer tedavileri geliştirmek için T hücrelerini aktive etmeye yardımcı olabilir.
• Zika virüsü aşısı: Yeni nesil srRNA aşısının farelerde ve maymunlarda Zika virüsüne karşı güçlü antikor ve T hücresi yanıtlarını indüklediği gösterilmiştir. Bu, hamilelik sırasında enfekte olan bebeklerde ciddi doğum kusurlarına neden olan konjenital Zika sendromuna karşı koruma sağlayabilir.
• Evrensel grip aşısı: Yeni nesil multivalent RNA aşısı, influenza virüsü hemaglutinin proteininin korunmuş bölgelerini hedef alacak şekilde tasarlanmıştır. Bu, yıllık güncelleme gerektirmeden mevsimsel ve pandemik influenza suşlarına karşı geniş koruma sağlayabilir.

Sonuç

Yeni nesil mRNA aşıları, çeşitli hastalıkların önlenmesi ve tedavisi için yeni olanaklar sunarak aşı biliminde heyecan verici bir sınırı temsil etmektedir. Bununla birlikte, güvenlik, ölçeklenebilirlik, stabilite, düzenleyici onay ve kamuoyu kabulü gibi bazı zorluklarla da karşı karşıyadırlar. Yaygın olarak kullanılabilir hale gelmeden önce insanlarda etkinlik ve güvenliklerini değerlendirmek için daha fazla araştırma ve klinik çalışmaya ihtiyaç vardır.

Kaynak:

• Aliahmad P., Miyake-Stoner S.J., Geall A.J., Wang N.S., Next generation self-replicating RNA vectors for vaccines and immunotherapies, Cancer Gene Therapy, (2022).
• Callaway E., The next generation of coronavirus vaccines: a graphical guide, Nature (2023).
• He L., Devalaraja S., Wang Z., et al., A multivalent nan