Alzheimer hastalığı zamanla sinsice ilerleyen kronik nörodejeneratif bir hastalıktır. Demansın en yaygın şeklidir ve tüm demans vakalarının %60-70’ini oluşturur. Kesin patogenezi belirsiz kalsa da, bu makale Alzheimer hastalığına derinlemesine bir bakış sunmayı, hastalığın başlangıcını, semptomlarını, teşhis yaklaşımlarını ve mevcut tedavileri tartışmayı amaçlamaktadır.

Başlangıç Yaşı ve Sınıflandırma

Alzheimer hastalığı belirtilerin ilk ortaya çıktığı yaşa göre değişiklik göstermektedir. Bu durum başlangıç yaşına göre iki ana kategoriye ayrılır:

Presenil Demans: 65 yaşından önce ortaya çıkar.
Senil Demans: 65 yaşından sonra ortaya çıkar.

Belirtiler

Alzheimer hastalığının başlıca belirtileri bilişsel ve işlevseldir:

Hafıza Bozuklukları: Son olayları veya konuşmaları hatırlamada zorluk.
Oryantasyon Sorunları: Yön bulma veya tanıdık yerleri tanımadaki zorluklar.
Kelime Bulma Bozuklukları: Kelime dağarcığı ve iletişimde zorluklar.

İlginç bir şekilde, bu bilişsel zorluklara rağmen hastalar genellikle dış görünüşlerini önemli bir süre boyunca korurlar ve bu da erken teşhisi zorlaştırabilir.

Histopatolojik Özellikler

Histolojik olarak Alzheimer hastalığı şu şekilde karakterize edilir:

Amiloid Plaklar: Aβ proteininden oluşan birikintiler.
Alzheimer Fibrilleri: Tau proteininden oluşan birikimlerdir.

Bu özelliklerin her ikisi de Alzheimer’ın ayırt edici özellikleri olarak kabul edilir ve sıklıkla tanı ve araştırmada kullanılır.

Teşhis

Tanı, aşağıdakileri içeren çok adımlı bir süreçtir:

Tıbbi Geçmiş ve Fizik Muayene: Diğer koşulları dışlamak için ilk tarama.
Nöropsikolojik Test: Bilişsel işlevi değerlendirin.
BOS Tanısı: Beyin omurilik sıvısının biyobelirteçler açısından incelenmesi.
Görüntüleme: Alzheimer semptomlarını taklit edebilecek yapısal anormallikleri veya diğer sorunları belirlemek için beyin taraması yapılır.

Doğru tanıya ulaşmak için diğer potansiyel nedenleri dışlamak çok önemlidir.

Tedavi

Farmasötik Tedavi Seçenekleri

Asetilkolinesteraz İnhibitörleri
Donepezil, galantamin ve rivastigmin gibi bu ilaçlar sinir hücreleri arasındaki iletişimi güçlendirerek çalışır. Genellikle Alzheimer hastalığının hafif ve orta evrelerinde tavsiye edilirler.

NMDA Antagonistleri (Memantin)
Memantin, beyindeki bilgi işleme için hayati önem taşıyan bir kimyasal olan glutamat düzeylerini düzenler. Bu ilaç sınıfı genellikle Alzheimer hastalığının orta ila şiddetli aşamaları için tavsiye edilir. Demans vakalarında yüksek seviyelerde glutamat bulunmuştur ve memantin, glutamaterjik etkiyi bloke ederek çalışır.

Yan etkiler

Yaygın Yan Etkiler
Baş dönmesi ve baş ağrısı sıklıkla rapor edilir.

İlaca Özel Yan Etkiler

Asetilkolinesteraz inhibitörleri bulantı, kusma, anoreksi, ishal ve hatta gastroduodenal ülser gibi gastrointestinal sorunlara neden olabilir.
Bradikardi, aritmi ve senkop gibi kardiyak sorunlar da mümkündür ancak daha az sıklıkta görülür.

Demans için Genel Tedavi Kılavuzları

Psikososyal Müdahaleler
Demans bakımına daha bütünsel bir yaklaşım için ilaç tedavisinin yanı sıra çeşitli psikososyal yöntemler de kullanılabilir.

İlaç Önerileri
Hem asetilkolinesteraz inhibitörleri hem de NMDA antagonistleri önerilir, ancak aralarındaki seçim, “Ortak Karar Verme” olarak bilinen bir süreç olan, hastayı, yakınlarını ve bakıcıları içeren kritik bir değerlendirmeye dayalı olarak yapılmalıdır.

Akraba Sağlığının Korunması
Aile üyelerinin ve bakıcıların sağlığı göz ardı edilmemelidir, çünkü Alzheimer hastalığı, bu duruma dahil olanlar için duygusal açıdan yorucu olabilir.

Yasal ve Etik Hususlar

Hasta özerkliği ve demanslı kişilerin bakım görevi gibi konular, ele alınması gereken kritik faktörlerdir.

Karmaşık Vakalar
Bunlar arasında yatarak tedaviyi reddeden, dolaşma eğilimi gösteren veya demansın ileri evrelerinde yemek yemeyi reddeden hastalar da yer alıyor.

Tarihçe

İlk Vaka: Auguste Deter
Alzheimer hastalığının hikayesi Alman psikiyatrist ve nöropatolog Alois Alzheimer ile başlıyor. Kasım 1901’de Alzheimer, Frankfurt Akıl Hastanesi’nde Auguste Deter adında 51 yaşındaki bir hastayla tanıştı. Yıllar geçtikçe onun davranışlarını ve semptomlarını titizlikle kaydetti. Nisan 1906’da Alzheimer’ın beynini incelemesine izin vererek vefat etti ve Alzheimer bunu daha fazla araştırma için laboratuvar müdürü Emil Sioli’ye gönderdi.

1906 Dönüm Noktası Konferansı
Kasım 1906’da Alois Alzheimer bulgularını bilimsel bir konferansta sundu. Şaşırtıcı bir şekilde, sunumu o dönemde meslektaşlarından çok az tepki aldı. Ancak bu onu caydırmadı; sonuçlarını ertesi yıl Journal of General Psychiatry’de yayınlamaya devam etti. Makale onun “ayırt edici bir serebral korteks hastalığı” olarak tanımladığı hastalığın ana hatlarını çiziyordu.

Adlandırma ve Erken Kabul Edinme
Sonraki beş yıl boyunca tıp literatüründe 11 benzer vaka belgelendi. Hatta bu raporlardan bazıları “Alzheimer hastalığı” terimini bile kullanmaya başladı. 1910’da yayınlanan psikiyatri ders kitabının sekizinci baskısında bu duruma resmi olarak Alois Alzheimer onuruna isim veren kişi psikiyatrist Emil Kraepelin’di.

Presenil ve Senil Demans
Alois Alzheimer başlangıçta hastalığı “presenil demans” olarak tanımladı çünkü Auguste Deter bu durumu geliştirdiğinde nispeten gençti. Daha sonraki çalışmalar yaşlı hastalarda da benzer histolojik değişikliklerin meydana gelebileceğini ortaya çıkardı. İkisi arasında ayrım yapmak için, yaşlı bireyleri etkileyen vakalar için “Alzheimer tipi yaşlılık demansı” (SDAT veya DVAT) terimi icat edildi.

Yeniden Keşif ve Genetik İçgörüler
1997 yılına hızlı bir şekilde ilerlersek, Alois Alzheimer’ın ilk araştırmasında kullanılan orijinal mikroskop slaytları yeniden keşfedildi. Bu örneklerin 2012 yılında yeniden değerlendirilmesi, hastalığın anlaşılmasına genetik bir bakış açısı kazandıran bir presenilin mutasyonunu ortaya çıkardı.

Kaynak

Ballard, C., Gauthier, S., Corbett, A., Brayne, C., Aarsland, D., & Jones, E. (2011). “Alzheimer’s disease.” The Lancet, 377(9770), 1019-1031.
Jack, C. R., Bennett, D. A., Blennow, K., Carrillo, M. C., Dunn, B., Haeberlein, S. B., … & Molinuevo, J. L. (2018). “NIA-AA Research Framework: Toward a biological definition of Alzheimer’s disease.” Alzheimer’s & Dementia, 14(4), 535-562.
Berchtold, N. C., & Cotman, C. W. (1998). “Evolution in the conceptualization of dementia and Alzheimer’s disease: Greco-Roman period to the 1960s.” Neurobiology of Aging, 19(3), 173-189.
Glenner, G. G., & Wong, C. W. (1984). “Alzheimer’s disease: Initial report of the purification and characterization of a novel cerebrovascular amyloid protein.” Biochemical and Biophysical Research Communications, 120(3), 885-890.
Cummings, J., et al. (2018). “Alzheimer’s disease drug development pipeline: 2018.” Alzheimer’s & Dementia: Translational Research & Clinical Interventions, 4, 195-214.
Ballard, C., et al. (2009). “The dementia antipsychotic withdrawal trial (DART-AD): long-term follow-up of a randomised placebo-controlled trial.” The Lancet Neurology, 8(2), 151-157.