Ticari isimler: Duphalac, Lactugali Generlac, Enulose, Kristalose, Constulose, Cholac, Constilac, Chronulac, Acilac, Alpha-Lac, Cephulac, Rhodialax, Rhodialose, Laevolac.
Tıbbi tedavilerde kullanılan sentetik bir şeker olan laktulozun kabızlık ve hepatik ensefalopati gibi durumların tedavisinde önemli uygulamaları vardır. Vücut tarafından laktoz gibi kullanılmadığı göz önüne alındığında, laktuloz oldukça etkili bir müshil görevi görür. Bu makale, laktulozun kimyasını, etki mekanizmasını ve klinik uygulamalarını derinlemesine inceleyerek sağlık hizmetlerindeki önemine dair bütünsel bir anlayış sağlamayı amaçlamaktadır.
“Laktuloz” terimi, sütte bulunan bir şeker olan “laktoz” ile şekerlerin isimlendirilmesinde yaygın olarak kullanılan bir son ek olan “üloz”un birleşimi gibi görünmektedir. Kimyasal olarak laktuloz, fruktoz ve galaktoz moleküllerini içeren bir disakkarit şekeridir. Vücut tarafından parçalanan ve kullanılan laktozun aksine, laktuloz insanlarda metabolik olarak inerttir ve tıbbi tedavide özel işlevlere hizmet eder.
Farmakolojik Dinamikler
İlacın birincil etki şekli ozmotiktir, suyu bağırsak lümenine çeker ve böylece dışkıdaki su içeriğini arttırır. Bu, düşen pH ve artan hacmin yardımıyla peristaltik eylemin uyarılmasıyla birleştirilir. Bu faktörler birlikte müshil olarak etkinliğine katkıda bulunur.
İkincil Etkiler
Laktulozun müshil görevi görmenin yanı sıra, bağırsak mikrobiyotası üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu, Lactobacilli ve Bifidobakteriler gibi faydalı bakterilerin büyümesini teşvik ettiği gösterilmiştir.
Hareket mekanizması
Lactulose’un etkisi öncelikle suyu tutma ve faydalı bağırsak bakterileri için elverişli bir ortam yaratma yeteneğinden kaynaklanır. Şeker molekülü suya bağlanarak bağırsak hacmini arttırır ve böylece etkili bir müshil görevi görür. Ayrıca laktik asit üreten bağırsak bakterilerinin hayatta kalması için uygun bir ortam sağlar. Ortaya çıkan asit ortamı bağırsak hareketliliğini, ritmik kasılmayı ve bağırsak kaslarının gevşemesini tetikleyerek bağırsak hareketlerini kolaylaştırarak sindirime yardımcı olur.
Farmakolojik Kinetik
Emilim
Laktoz gibi diğer şekerlerden farklı olarak laktuloz, gastrointestinal kanalda önemli ölçüde emilmez. Öncelikle etkilerini gösterdiği kolonda kalır.
Dağıtım
Laktuloz ağırlıklı olarak gastrointestinal sistemde, özellikle bakteriyel fermantasyona uğradığı kalın bağırsakta lokalizedir.
Metabolizma
Laktuloz kolon bakterileri tarafından laktik asit ve asetik asit dahil olmak üzere kısa zincirli yağ asitlerine metabolize edilir. Bu yan ürünler kısmen dolaşım sistemine emilir ancak çoğunlukla kolondaki pH’ın düşürülmesine katkıda bulunur.
Eliminasyon
Laktulozun emilmeyen kısmı ve metabolitleri dışkıyla atılım yoluyla elimine edilir.
Klinik uygulamalar
Kabızlık
Laktuloz, dışkıdaki su içeriğini artıran, böylece yumuşamasını ve geçişini kolaylaştıran ozmotik etkisi nedeniyle kabızlığın tedavisinde yaygın olarak reçete edilir. Bu, karın ağrısı ve şişkinlik gibi kabızlıkla ilişkili semptomların hafifletilmesine yardımcı olur.
Hepatik ensefalopati
Laktulozun bir diğer dikkate değer uygulaması, karaciğer hastalığıyla ilişkili nöropsikiyatrik bir bozukluk olan hepatik ensefalopatinin tedavisindedir. Laktuloz, hepatik ensefalopati patogenezinde anahtar faktör olan amonyak emilimini engelleyen kolon pH’ını düşürerek yardımcı olur. Bu, durumun tedavisi için çok önemli olan kan amonyak seviyesinin azalmasına neden olur.
Tarih
Laktuloz ilk kez 1929’da Alman kimyager Hans Lieb tarafından sentezlendi. Lieb, sütte bulunan bir şeker olan laktozun üretilmesi için yeni bir yöntem geliştirmeye çalışıyordu. Ancak Lieb, laktoz yerine fruktoz ve galaktozdan oluşan bir disakkarit olan laktuloz üretti.
Laktuloz başlangıçta gıda katkı maddesi ve tatlandırıcı olarak kullanıldı. Ancak 1950’lerde araştırmacılar laktulozun müshil özelliklere sahip olduğunu keşfettiler. Laktuloz ilk kez 1960’ların başında kabızlığı tedavi etmek için kullanıldı.
1970’lerde araştırmacılar, laktulozun, karaciğerin kandaki toksinleri çıkaramadığı bir durum olan hepatik ensefalopatiyi tedavi etmek için de kullanılabileceğini keşfettiler. Laktuloz, hepatik ensefalopatili kişilerde kanda birikebilen toksik bir madde olan amonyak üretimini azaltarak çalışır.
Laktuloz şu anda dünyada en yaygın kullanılan müshillerden biridir. Ayrıca hepatik ensefalopati ve hiperammonemi ve portal hipertansiyon gibi diğer durumların tedavisinde de kullanılır.
Laktuloz hakkında tarihi anekdotlar
1964’te kabızlığın tedavisi için laktulozun ilk klinik denemesi yayınlandı. Çalışma, laktulozun yetişkinlerde ve çocuklarda kabızlığın giderilmesinde etkili olduğunu gösterdi.
1973 yılında hepatik ensefalopati tedavisi için laktulozun ilk klinik denemesi yayınlandı. Çalışma, laktulozun hepatik ensefalopati semptomlarını azaltmada etkili olduğunu gösterdi.
1980 yılında laktuloz, kabızlığın tedavisi için FDA tarafından onaylandı.
1983 yılında laktuloz, hepatik ensefalopati tedavisi için FDA tarafından onaylandı.
Laktuloz, kabızlık ve hepatik ensefalopatiyi tedavi etmek için 50 yılı aşkın süredir kullanılmaktadır. Milyonlarca insana yardımcı olan güvenli ve etkili bir ilaçtır.
Eğlenceli gerçek: Laktuloz anne sütünde de bulunur. Bebeklerde sağlıklı bir bağırsak mikrobiyomunun gelişiminde rol oynadığı düşünülmektedir.
Kaynak
- Gwee, K.-A., Ghoshal, U. C., & Gonlachanvit, S. (2019). Primary constipation: An underlying mechanism. Gastroenterology and Hepatology From Bed to Bench, 12(Suppl1), S3-S10.
- Mullen, K. D. (2019). An overview of the current management of hepatic encephalopathy. Current Gastroenterology Reports, 21(5), 21.
- Quigley, E. M., & Spiller, R. C. (2016). Constipation and the microbiome: Lumen versus mucosa! Gastroenterology, 150(2), 300-303.
- Sushma, S., Dasarathy, S., Tandon, R. K., Jain, S., Gupta, S., & Bhist, M. S. (1992). Sodium benzoate in the treatment of acute hepatic encephalopathy: a double-blind randomized trial. Hepatology, 16(1), 138-144.
- Camilleri, M., & Ford, A. C. (2017). Pharmacotherapy for chronic idiopathic constipation: mechanisms and treatment. Gastroenterology Clinics of North America, 46(1), 91-110.
- McRorie, J. W., & McKeown, N. M. (2017). Understanding the Physics of Functional Fibers in the Gastrointestinal Tract: An Evidence-Based Approach to Resolving Enduring Misconceptions about Insoluble and Soluble Fiber. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 117(2), 251-264.
- Ponziani, F. R., Gerardi, V., & Gasbarrini, A. (2016). Diagnosis and treatment of hepatic encephalopathy. Current Opinion in Gastroenterology, 32(3), 169-176.
