“kış yeşili” terimi, çok yıllık bitkinin kış boyunca yeşil kalma özelliğinden gelmektedir. Kelimenin kendisi, mevsimi belirten “kış” ile bitkinin koruduğu rengi ifade eden “yeşil” sözcüklerinin birleşimidir.

Botanik olarak kış yeşili, başta Gaultheria cinsi olmak üzere çeşitli bitki türlerini ifade eder. En yaygın olarak bilinen tür, aynı zamanda doğu çay meyvesi, dama meyvesi, boxberry veya Amerikan kış yeşili olarak da bilinen Gaultheria procumbens’tir. Anavatanı Kuzey Amerika olan, özellikle kuzeydoğu Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’da bulunan Ericaceae familyasının bir üyesidir.

Wintergreen’in hem geleneksel tıpta hem de aroma maddesi olarak önemli bir kullanım geçmişi vardır. Kış yeşili bitkinin yaprakları geleneksel olarak Kuzey Amerika’nın yerli halkları tarafından tıbbi özellikleri nedeniyle kullanılmıştır. Aspirinle yakından ilişkili olan, analjezik ve antiinflamatuar özelliklere sahip olan metil salisilat adı verilen aktif maddeyi içerirler. Bu nedenle kış yeşili ağrı ve sızıları, baş ağrılarını, ateşi ve diğer iltihaplı durumları tedavi etmek için kullanılmıştır.

Mutfak dünyasında kış yeşili kendine özgü nane aroması nedeniyle kullanılır. Şekerlerde, sakızlarda ve diş macunlarında yaygın olarak kullanılan bir tatlandırıcıdır. Yapraklarından elde edilen kış yeşili yağı aynı zamanda aromaterapide ve kişisel bakım ürünlerinde koku olarak da kullanılmaktadır.

Kış yeşili yağının ticari üretimi bazı bölgelerde önemli bir endüstridir. İşlem tipik olarak, yağ verimini arttırmak için bazen damıtma öncesinde fermente edilen yaprakların buharla damıtılmasını içerir. Yağ sadece tıbbi özellikleri nedeniyle değil aynı zamanda tatlandırıcı ve koku verici maddelerde de yaygın olarak kullanılmaktadır.

Wintergreen, özellikle de Gaultheria procumbens türü, onu geleneksel tıptan modern endüstriye kadar çeşitli alanlarda dikkate değer kılan kendine özgü botanik ve kimyasal özelliklere sahiptir.

Botanik Özellikler:

Aile: Gaultheria procumbens, asidik toprak tercihleriyle bilinen diğer birçok bitkiyi içeren Ericaceae familyasının bir parçasıdır.
Büyüme: Bu bitki, tipik olarak bir yer örtüsü oluşturan, alçakta büyüyen bir çalıdır. 10–15 cm (3,9–5,9 inç) yüksekliğe ulaşabilir.
Yapraklar: Yapraklar herdem yeşil, eliptik ila oval, 2-5 cm uzunluğunda ve 1-2 cm genişliğindedir. Koyu yeşildirler, kışın mora dönerler, bu da “kış yeşili” ortak ismine katkıda bulunur.
Çiçekler: Çiçekler çan şeklindedir, beyazdır ve genellikle haziran ayından eylül ayına kadar çiçek açar. Arılar ve diğer böcekler tarafından tozlaşırlar.
Meyve: Bitki parlak kırmızı, meyveye benzer bir meyve üretir. Aslında yenilebilir ve sıklıkla çay ve diğer tatlandırıcıların yapımında kullanılan, etli kaliksle çevrelenmiş kuru bir kapsüldür.
Habitat: Kış yeşili genellikle ormanlık alanlarda bulunur, kumlu ve asitli toprağı tercih eder. Kuzey Amerika’nın iğne yapraklı ve karışık ormanlarında yaygındır.

Kimyasal özellikler:

Metil Salisilat: Yapraklar ve meyveler, başta kış yeşilleri olmak üzere birçok bitki türü tarafından doğal olarak üretilen organik bir ester olan metil salisilat içerir. Metil salisilat, bitkiye nane aromasını veren bileşendir ve yiyecek ve içeceklerin yanı sıra astarlarda tatlandırıcı madde olarak kullanılır.
Esansiyel Yağlar: Kış yeşili esansiyel yağı %98’in üzerinde metil salisilat içerir ve bu da onu bu kimyasalın en saf doğal kaynaklarından biri yapar. Bu bileşiğin analjezik ve antiinflamatuar özellikleri vardır, bu nedenle topikal ağrı kesicilerde kış yeşili yağı kullanılır.
Terapötik Kullanım Alanları: Kimyasal yapısı nedeniyle kış yeşili yağı, aromaterapide ve diğer alternatif tıp uygulamalarında kas ve eklem ağrısı, artrit ve diğer inflamatuar durumları tedavi etmek için kullanılır.
Toksisite: Küçük miktarlarda faydalı olmasına rağmen, metil salisilat büyük miktarlarda toksiktir. Yüksek konsantrasyonlarda topikal olarak kullanıldığında ciltte tahrişe neden olabilir ve büyük miktarlarda yutulduğunda zararlı olabilir; kulak çınlaması, mide bulantısı, kusma gibi semptomlara ve hatta organ yetmezliği gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Ekstraksiyon: Esansiyel yağ, genellikle yağ verimini arttırmak için bitki materyalinin maserasyonundan veya fermantasyonundan sonra buhar damıtma yoluyla ekstrakte edilir.

Tıbbi yararları

Kış yeşilinin tıbbi faydaları, özellikle de ana etken maddesi olan metil salisilat ile ilişkili olanlar, yüzyıllardır bilinmekte ve kullanılmaktadır. Metil salisilat, etkisi bakımından aspirine (asetilsalisilik asit) benzer ve birçok potansiyel terapötik faydaya sahiptir:

Ağrı Giderici: Kış yeşili yağı, topikal ağrı kesicilerde yaygın olarak kullanılır. Cilde uygulandığında sıcaklık hissi yaratabilir, kaslarda ve eklemlerde ağrıyı hafifletebilir. Bu özellikle romatizma, artrit ve kas ağrıları gibi durumlar için faydalıdır.
Antiinflamatuar: Kış yeşilinin antiinflamatuar özellikleri şişliği ve tahrişi azaltmaya yardımcı olabilir. Bu özellikle ödem veya kas ve eklem iltihabı gibi durumlar için faydalı olabilir.
Antiromatizmal: Romatizmal rahatsızlıklardan muzdarip olanlar için kış yeşili yağı, etkilenen bölgelerde dolaşımı ve sıcaklığı artırma özelliği nedeniyle bazen rahatlama sağlayabilir.
Antispazmodik: Wintergreen’in solunum, kas, sindirim ve sinir sistemindeki spazmları hafiflettiği bilinmektedir. Kramplar, öksürükler ve sindirim sorunları gibi spazmlardan kaynaklanan rahatsızlıkların hafifletilmesine yardımcı olabilir.
Büzücü: Kış yeşilinin büzücü özellikleri, dokuları daraltarak ve yağların salgılanmasını sınırlayarak cildin sıkılaşmasına ve sivilcelerin önlenmesine yardımcı olabilir.
Gaz giderici: Kış yeşilinin mide ve bağırsaklardaki gazın atılmasına yardımcı olarak şişkinliği ve rahatsızlığı azaltabileceği ileri sürülmüştür.
Diüretik: Wintergreen idrar üretimini teşvik eder; bu idrar sistemi için faydalı olabilir, fazla suyun, tuzların ve toksinlerin vücuttan atılmasına yardımcı olur.
Uyarıcı: Kış yeşilinin vücut sistemleri üzerindeki uyarıcı etkisi, uyuşukluk duygularının üstesinden gelmeye yardımcı olabileceği anlamına gelir ve artan uyanıklık için zihni uyarabilir.

Bununla birlikte, keklik üzümü ve yağının bu potansiyel faydalara sahip olmasına rağmen, kullanımıyla ilgili risklerin de bulunduğunu unutmamak önemlidir. Metil salisilat, özellikle büyük miktarlarda yutulduğunda toksik olabilir ve hatta topikal olarak seyreltilerek ve dikkatli kullanılmalıdır. Aspirin veya diğer salisilatlara duyarlılığı olan kişiler kış yeşili yağından kaçınmalıdır. Kış yeşili yağını tıbbi amaçlar için, özellikle hamile olanlar, emzirenler veya başka ilaçlar alan kişiler için kullanmadan önce her zaman bir sağlık uzmanına danışmanız önerilir.

Tarihçe

Wintergreen (Gaultheria procumbens), Kuzey Amerika’ya özgü küçük, yaprak dökmeyen bir çalıdır. Parlak, koyu yeşil yaprakları vardır ve ilkbaharda açan küçük beyaz çiçekler üretir. Kış yeşili en çok tatlı, nane aromasıyla ve yağ, çay ve ekstrakt dahil olmak üzere çeşitli faydalı ürünler üretme yeteneğiyle tanınır.

Yerli Amerikalıların kış yeşili kullanımı yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. Yapraklarını mide ağrısı, ishal ve romatizma gibi çeşitli rahatsızlıkları tedavi etmek için kullanılan bir çay yapmak için kullandılar. Ayrıca yaprakları yaralara ve yaralara uygulanan bir lapa yapmak için de kullandılar.

Kuzey Amerika’daki Avrupalı yerleşimciler kış yeşili kullanımını hızla benimsedi. Yapraklarını soğuk algınlığı, grip ve diğer solunum yolu enfeksiyonlarını tedavi etmek için kullanılan bir çay yapmak için kullandılar. Ayrıca yaprakları kas ağrısını ve artriti hafifletmek için kullanılan bir merhem yapmak için de kullandılar.

19. yüzyılın sonlarında, bitkinin yapraklarından ve meyvelerinden kış yeşili yağı elde edildi ve sabun, diş macunu ve şeker gibi çeşitli ticari ürünlerde kullanılmaya başlandı. Kış yeşili yağı ayrıca bazı koku ve tatlandırıcılarda da kullanılır.

yüzyılda Amerikalı botanikçi John Bartram, Kuzey ve Güney Carolina’da Seyahatler adlı kitabında kış yeşili bitkiyi ilk kez tanımlayan kişi oldu.
yüzyılda Amerikalı doktor ve botanikçi John Torrey ve öğrencisi Asa Gray, kış yeşili bitkiyi Flora of North America adlı kitapta sınıflandıran ilk kişiler oldu.
yüzyılda Amerikalı kimyager ve botanikçi Edward Kremers, kış yeşili yağındaki aktif madde olan metil salisilat’ı ilk izole eden kişi oldu.

Kış yeşiline bazen “damalı meyve” denir çünkü yapraklarında beyaz lekelerden oluşan dama tahtası deseni vardır.
Kış yeşiline bazen “çay meyvesi” de denir çünkü yaprakları çay yapmak için kullanılır.
Bir çalışma, kış yeşili yağının kas ağrısını hafifletmede plasebodan daha etkili olduğunu buldu.
Başka bir çalışma, kış yeşili yağının iltihabı azaltmada plasebodan daha etkili olduğunu buldu.

Kaynak

Higley, M., & Higley, C. (1998). Aromatherapy: A Complete Guide to the Healing Art. Crossing Press.
Foster, S., & Duke, J. A. (2000). A Field Guide to Medicinal Plants and Herbs. Houghton Mifflin Harcourt.
Tyler, V. E. (1994). Herbs of Choice: The Therapeutic Use of Phytomedicinals. Pharmaceutical Products Press.
Stahl-Biskup, E., & Sáez, F. (2002). The Essential Oils. Volume 1. Taylor & Francis.
Dewick, P. M. (2009). Medicinal Natural Products: A Biosynthetic Approach. Wiley.
Bruneton, J. (1995). Pharmacognosy, Phytochemistry, Medicinal Plants. Lavoisier Publishing.
Baser, K.H.C., & Buchbauer, G. (2010). Handbook of Essential Oils: Science, Technology, and Applications. CRC Press.
Tisserand, R., & Young, R. (2013). Essential Oil Safety: A Guide for Health Care Professionals. Elsevier Health Sciences.