Aşılar, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi ve kontrol altına alınmasında onlarca yıldır önemli bir rol oynamaktadır. İnaktive viral aşılar, bireyleri çeşitli viral enfeksiyonlara karşı korumak için kullanılan aşı türlerinden biridir.

İnaktif Viral Aşıların Geliştirilmesi:

İnaktive viral aşılar, virüsün immünojenik özelliklerini korurken hastalığa neden olamayacak hale getiren inaktivasyon adı verilen bir süreç kullanılarak geliştirilir. Bu süreç tipik olarak virüsün çoğalma ve hücreleri enfekte etme yeteneğini bozan ısı, kimyasallar veya radyasyon ile muamele edilmesini içerir. İnaktive edilmiş virüs daha sonra aşıda antijen olarak kullanılır.

Etki Mekanizması:

İnaktive edilmiş bir viral aşı uygulandığında, bağışıklık sistemini viral antijenleri tanıması ve bir bağışıklık tepkisi oluşturması için uyarır. Viral antijenlerin varlığı, virüsü tanıyabilen ve nötralize edebilen spesifik antikorların üretimini tetikler. Ek olarak, T hücreleri gibi bağışıklık hücreleri aktive olur ve bu da bağışıklık yanıtına daha fazla katkıda bulunur. Bu bağışıklık yanıtı, gelecekteki enfeksiyonlara karşı uzun vadeli koruma sağlayabilecek hafıza hücreleri oluşturur.

İnaktive Viral Aşı Türleri:

Hedeflenen spesifik virüse bağlı olarak farklı inaktive viral aşı türleri vardır. Bazı örnekler arasında inaktive çocuk felci aşısı (IPV), inaktive grip aşısı ve inaktive hepatit A aşısı bulunmaktadır. Her aşı belirli bir viral patojene karşı koruma sağlamak üzere formüle edilmiştir.

1İlk inaktive viral aşılar 1800’lerin sonlarında ve 1900’lerin başlarında kolera, veba ve tifo için geliştirilmiştir. Günümüzde influenza, çocuk felci (IPV), kuduz, hepatit A ve boğmaca dahil olmak üzere birçok patojen için inaktive aşılar mevcuttur.

İnaktive aşılar, virüsün genellikle ısı, kimyasallar veya radyasyonla öldürülmesiyle yapılır. Bu, virüsü hastalığa neden olamayacak hale getirir, ancak yine de bağışıklık sistemini antikor üretmesi için uyarma yeteneğini korur.

İnaktive aşıların genellikle güvenli ve etkili olduğu kabul edilir. Bununla birlikte, virüsün zayıflatılmış versiyonlarından yapılan canlı zayıflatılmış aşılar kadar etkili olmayabilirler. İnaktive aşılar ayrıca enjeksiyon bölgesinde ateş, ağrı ve kızarıklık gibi daha fazla yan etkiye neden olabilir.

İşte en yaygın inaktive viral aşılardan bazıları:

• Grip aşısı: Bu aşı her yıl influenza virüsüne karşı koruma sağlamak için yapılır. İnfluenza virüsü sık sık değişir, bu nedenle aşı her yıl virüsün en son türlerini içerecek şekilde güncellenir.
• Çocuk felci aşısı (IPV): Bu aşı çocuklara çocuk felcine karşı koruma sağlamak için yapılır. IPV, dünya çapında çocuk felcinin neredeyse ortadan kaldırılmasına yardımcı olan güvenli ve etkili bir aşıdır.
• Kuduz aşısı: Bu aşı kuduza maruz kalmış kişilere yapılır. Kuduz, enfekte bir hayvanın ısırması yoluyla bulaşabilen ölümcül bir virüstür. Kuduz aşısı, maruziyetten kısa bir süre sonra yapılırsa kuduzun önlenmesinde çok etkilidir.
• Hepatit A aşısı: Bu aşı çocuklara ve yetişkinlere hepatit A’ya karşı koruma sağlamak için yapılır. Hepatit A sarılık, yorgunluk ve mide bulantısına neden olabilen bir karaciğer enfeksiyonudur. Hepatit A aşısı, hepatit A’yı önlemede çok etkilidir.

İnaktive Viral Aşıların Avantajları:

• Güvenlik: İnaktive viral aşılar canlı virüs içermez, bu da onları bağışıklık sistemi zayıf olan bireyler, hamile kadınlar ve canlı viral aşılara alerjisi olanlar için güvenli hale getirir.
• Geniş Koruma: İnaktive viral aşılar, aşı antijenik bileşenlerin bir kombinasyonunu içeriyorsa, bir virüsün birden fazla suşuna karşı koruma sağlayabilir.
• Uzun Süreli Stabilite: İnaktive viral aşılar genellikle stabildir ve daha kolay dağıtım ve uygulamaya izin verecek şekilde uzun süre saklanabilir.

İnaktive Viral Aşıların Sınırlamaları:

• Çoklu Dozlar: İnaktive viral aşılar, optimum bağışıklık elde etmek için genellikle birden fazla doz gerektirir. Zaman içinde korumayı sürdürmek için takviye dozlar gereklidir.
• Daha Zayıf Bağışıklık Yanıtı: Canlı viral aşılarla karşılaştırıldığında, inaktive viral aşılar daha zayıf bir bağışıklık yanıtı oluşturabilir ve etkinliği artırmak için adjuvanların veya ek dozların kullanılmasını gerektirebilir.
• Sınırlı Hücresel Bağışıklık: İnaktive viral aşılar öncelikle antikor üretimini uyararak humoral bağışıklık sağlar. Güçlü hücresel immün yanıtları indükleme yetenekleri sınırlı olabilir.

İnaktive viral aşılar, dünya çapında viral hastalıkların önlenmesi ve kontrol altına alınmasında etkili olmuştur. Güvenli ve etkilidirler ve viral enfeksiyonlara karşı önemli bir koruma sağlarlar. Bazı sınırlamaları olsa da, aşı teknolojisinde devam eden araştırmalar ve ilerlemeler, inaktive viral aşıların etkinliğini ve erişilebilirliğini artırmaya devam etmektedir. Bağışıklık sisteminin gücünden yararlanan inaktive viral aşılar, viral hastalıkların yükünü azaltmada halk sağlığı çabalarına önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır.

Kaynak;

1. Plotkin SA, Orenstein WA, Offit PA, Edwards KM. Plotkin’s Vaccines. 7th edition. Elsevier; 2017.
2. Petrovsky N. Comparative safety of vaccine adjuvants: a summary of current evidence and future needs. Drug Saf. 2015;38(11):1059-1074. doi:10.1007/s40264-015-0340-4.
3. Liang F, Lindgren G, Sandgren KJ, Thompson EA, Francica JR, Seubert A. Vaccine priming is restricted to draining lymph nodes and controlled by adjuvant-mediated antigen uptake. Sci Transl Med. 2017;9(393):eaal2094. doi:10.1126/scitranslmed.aal2094.