“Fruktan” terimi, bu karbonhidratları oluşturan şeker birimi türü olan “fruktoz”dan türemiştir. “Fruct-“, fruktozla ilgili bir önektir ve “-an”, karbonhidrat terminolojisinde polisakkaritleri belirtmek için kullanılan yaygın bir son ektir.

Fruktanlar, fruktoz molekülü zincirlerinden oluşan bir karbonhidrat türüdür. Bazı tahıllar, sebzeler ve meyveler de dahil olmak üzere çeşitli bitkilerde bulunurlar. Buğday, soğan ve sarımsak dikkate değer kaynaklardır. İnsan beslenmesinde, bir tür çözünür diyet lifi olarak kabul edilirler ve yararlı bağırsak bakterileri için bir besin kaynağı sağlayarak prebiyotik görevi görebilirler. Ancak bazı insanlar fruktanlara karşı toleranssız olabilir ve fruktanlar açısından zengin gıdaları tükettikten sonra sindirim rahatsızlığı yaşayabilirler.

Kimyasal yapı

Fruktanlar esas olarak fruktoz birimlerinden oluşan polimerlerdir. Fruktanların temel kimyasal yapısı, genellikle bir terminal glikoz molekülü ile birbirine bağlı bir fruktoz molekülleri zinciri olarak tanımlanabilir. Spesifik bağlantı türü ve zincirin uzunluğu değişebilir ve bu da farklı fruktan türlerinin ortaya çıkmasına neden olabilir.

Bağlantı: Fruktanlardaki birincil bağlantı β(2→1) bağıdır, ancak bazı fruktanlarda β(2→6) gibi diğer bağlantı türleri de mevcut olabilir. Bağlantı türü fruktanın yapısını ve özelliklerini büyük ölçüde belirler.

Türler:

İnülin: Bunlar β(2→1) bağlantılarına sahiptir ve doğrusal zincirlerdir. Zincir bir glikoz molekülü ile başlar ve bunu fruktoz birimleri takip eder. İnülin hindiba, agav ve yer elması gibi bitkilerde bulunur.
Levanlar: Bunlar β(2→6) bağlantılara sahiptir ve dallanmış yapılar oluşturabilir. İnsan diyetinde inülinlerden daha az yaygındırlar.
Tahıl fruktanları: Bunlar buğday gibi tahıllarda bulunur ve her iki tür bağlantıdan oluşur.
Polimerizasyon Derecesi (DP): Zincirdeki fruktoz birimi sayısını ifade eder. Kısa zincirli fruktanlar (kestoz gibi) daha düşük bir DP’ye sahipken, daha uzun zincirli fruktanlar (inülin gibi) daha yüksek bir DP’ye sahiptir.

Fruktanların temel yapı taşları (fruktoz birimleri) basit şekerler olsa da fruktanların kendileri tatlı değildir ve ince bağırsakta sindirilmezler. Bunun yerine bağırsak bakterileri tarafından fermente edildikleri kolona ulaşırlar.

Faydaları: Bağırsak sağlığını iyileştirerek faydalı bağırsak bakterilerinin büyümesini teşvik etmeye yardımcı olabilirler. Bunun nedeni, fruktanların kalın bağırsakta fermente edilebilmesi ve kısa zincirli yağ asitleri ve diğer faydalı bileşikler üretmesidir.

İntolerans: Bazı kişiler fruktan intoleransından muzdariptir. Fruktan bakımından zengin gıdaları tüketen kişinin şişkinlik, gaz ve mide ağrısı gibi mide-bağırsak semptomları yaşadığı bir durumdur. Serbest fruktozu absorbe edememe anlamına gelen fruktoz malabsorbsiyonundan farklıdır. Fruktan intoleransı genellikle düşük FODMAP diyeti uygulanarak yönetilir.

Tarih:

• Fruktanlar ilk kez 19. yüzyılda tanımlandı.
• İnülinin (bir tür fruktan) tanınması, Alman bilim adamı Valentin Rose‘un bir ayçiçeği türü olan Inula helenium’un köklerinde “inülin” adını verdiği bir maddeyi keşfetmesiyle 1804 yılına kadar uzanır.
• Zamanla araştırmacılar, diğer bitkilerin nişastayı depolamasına benzer şekilde, birçok bitkinin fruktanları depo karbonhidratı olarak biriktirdiğini keşfetti.
• Fruktanların insan sağlığındaki, özellikle de bağırsak sağlığındaki rolü, 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında daha derinlemesine araştırıldı. Prebiyotik özellikleri, kalsiyum emilimini iyileştirme yetenekleri ve metabolik sağlığa potansiyel faydaları beslenme biliminin ilgi konusu haline gelmiştir.
• Daha yakın zamanlarda, irritabl bağırsak sendromu (IBS) ve diğer fonksiyonel gastrointestinal bozuklukların giderek daha fazla tanınmasıyla birlikte, düşük FODMAP diyeti kavramı ortaya çıktı. Bu, fruktanların ve bunların hassas bireylerde gastrointestinal semptomları tetiklemedeki potansiyel rolünün daha yakından incelenmesine yol açtı.

Kaynak:

• Gibson, P. R., & Shepherd, S. J. (2010). Evidence‐based dietary management of functional gastrointestinal symptoms: The FODMAP approach. Journal of gastroenterology and hepatology, 25(2), 252-258.
• Moshfegh, A. J., Friday, J. E., Goldman, J. P., & Ahuja, J. K. (1999). Presence of inulin and oligofructose in the diets of Americans. Journal of nutrition, 129(7), 1407S-1411S.
• Hendry, G. A. F. (1993). Evolutionary origins and natural functions of fructans. A climatological, biogeographic and mechanistic appraisal. New Phytologist, 123(1), 3-14.
• Verspreet, J., Damen, B., Broekaert, W. F., Verbeke, K., Delcour, J. A., & Courtin, C. M. (2016). A critical look at prebiotics within the dietary fiber concept. Annual review of food science and technology, 7, 167-190.