Biyoloji, tıp ve teknolojideki ilerlemelerden kaynaklanan etik sorunları ele alan multidisipliner bir alandır. “Biyoetik” terimi 1970’lerde “biyoloji” ve “etik” kelimelerinin birleştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu alan tıp etiği, araştırma etiği, çevre etiği ve halk sağlığı etiği de dahil olmak üzere geniş bir konu yelpazesini kapsamaktadır. Biyoetiğin birincil amacı, sağlık ve yaşam bilimlerindeki yeni keşiflerin ve yeniliklerin etik, yasal ve sosyal sonuçlarını içeren karar verme süreçlerine ve politikalarına rehberlik etmektir.
Biyoetikte temel ilkeler:
- Özerklik: Bu ilke, bireysel özgürlüğün ve kişinin kendi sağlık hizmetleri ve araştırmalara katılımı hakkında bilinçli kararlar alma hakkının önemini vurgular.
- Yararlılık: Sağlık çalışanları ve araştırmacılar iyilik yapmak ve hastaların ve araştırma deneklerinin refahını artırmak için çaba göstermelidir.
- Zarar vermeme: “Zarar vermeme” ilkesi, sağlık çalışanlarının ve araştırmacıların mümkün olduğunca hastalara ve araştırma öznelerine zarar vermekten kaçınmaları gerektiğini belirtir.
- Adalet: Bu ilke, sağlık hizmetlerinde ve araştırmalarda faydaların, risklerin ve maliyetlerin adil bir şekilde dağıtılmasını gerektirir ve tüm bireylerin bakıma eşit erişim ve araştırmaya katılma fırsatlarına sahip olmasını sağlar.
Biyoetikte başlıca konular:
- Bilgilendirilmiş onam: Hastaların ve araştırma öznelerinin tıbbi prosedürler ve araştırma katılımı ile ilgili riskleri, faydaları ve alternatifleri anlamalarının ve bunları gönüllü olarak kabul etmelerinin sağlanması.
- Yaşam sonu kararları: Ötenazi, yardımlı intihar ve yaşamı idame ettiren tedavinin durdurulması veya geri çekilmesi ile ilgili etik konuların ele alınması.
- Araştırma etiği: İnsan denekleri, hayvanlar ve çevreyi içeren araştırmaların etik bir şekilde yürütülmesi için kılavuz ilkelerin oluşturulması ve gözetim.
- Genetik testler ve tarama: Hastalıklara yatkınlık, taşıyıcılık durumu ve doğum öncesi tanı için genetik testlerin etik sonuçlarının değerlendirilmesi.
- Üreme teknolojileri: İn vitro fertilizasyon, taşıyıcı annelik ve embriyoların genetik modifikasyonu gibi yardımcı üreme tekniklerini çevreleyen etik kaygıların ele alınması.
- Organ nakli ve tahsisi: Organ bağışı, tahsisi ve nakli ile ilgili etik konuların incelenmesi.
- Sağlık kaynaklarının tahsisi: Sağlık hizmetlerine erişim, öncelik belirleme ve tayınlama gibi sınırlı sağlık hizmeti kaynaklarının dağıtımı ile ilgili etik zorlukların araştırılması.
- Mahremiyet ve gizlilik: Elektronik sağlık kayıtları, genetik bilgiler ve diğer hassas veriler bağlamında hasta mahremiyetinin ve gizliliğinin korunması.
- Çevre etiği: İklim değişikliği, kirlilik ve biyoçeşitlilikle ilgili konular da dahil olmak üzere çevreye karşı etik sorumlulukların araştırılması.
Biyoetik, yaşam bilimlerinde yeni teknolojiler ve keşifler ortaya çıktıkça gelişmeye devam etmektedir. Hem politika oluşturma hem de bireysel karar alma süreçlerinde etik hususların dikkate alınmasını sağlayarak, bu ilerlemelerin sorumlu bir şekilde geliştirilmesine ve uygulanmasına rehberlik etmede önemli bir rol oynamaktadır.
